Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Αρχοντικό Η μελέτη των παραδοσιακών κτισμάτων της περιοχής συναντά αρκετές δυσκολίες , γιατί δεν έχει γίνει ποτέ κάποια καταγραφή ή αξιολόγηση. Επίσης τα περισσότερα από τα κατοικημένα σπίτια έχουν υποστεί διάφορες νεωτεριστικές επεμβάσεις από τους πρόσφυγες του εποικισμού , τις νεώτερες γενιές των κατοίκων και την εισβολή των ξένων προτύπων. Έτσι έχει αλλοιωθεί σχεδόν εντελώς η μορφή τους . Τα εγκαταλειμμένα και ερειπωμένα σπίτια είναι αυτά που διατηρούν αναλλοίωτη την αρχιτεκτονική τους μορφή.(φωτ.αριστ.) Κτίρια δημόσια παραδοσιακά έχουν διασωθεί ελάχιστα , τα περισσότερα έχουν αντικατασταθεί με νεόκτιστα ή έχουν υποστεί ριζικές επεμβάσεις για να εξυπηρετούν τις σύγχρονες ανάγκες. Από τα λίγα σωζόμενα παραδείγματα και μαρτυρίες των κατοίκων γίνεται εδώ μια προσπάθεια καταγραφής του κοινωνικού χαρακτήρα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του Παγγαίου. Ξεχωρίζουμε έτσι "αγροτικά" και "αρχοντικά" σπίτια

1.Το αγροτικό σπίτι
Έχει τριμερή διάσταση . Είναι χώρος διαμονής της οικογένειας ,σταβλισμού των ζώων και αποθήκευσης αγροτικών προϊόντων. Τα σπίτια αυτά είναι διώροφα με πέτρινα τα φέροντα στοιχεία τους .Ο άνω όροφος φιλοξενεί τους χώρους κατοικίας , στο ισόγειο βρίσκονται οι στάβλοι και οι αποθήκες. Αργότερα η ανάγκη εξεύρεσης νέων χώρων κατοικίας και η αύξηση των μελών των οικογενειών οδήγησε στην απομάκρυνση των ζώων και την κατασκευή ξεχωριστών στάβλων και αγροτικών αποθηκών.

Καπνόσπιτο Ανοιχτό αγροτικό Διακρίνονται δύο τύποι παραδοσιακών αγροτικών σπιτιών:
α) Το ανοιχτό αγροτικό σπίτι ή καπνόσπιτο . Είναι το σπίτι κυρίως των καπνοκαλλιεργητών αγροτών και βρίσκεται στις άκρες ή λίγο πιο έξω από το κέντρο του οικισμού . Ο τύπος αυτός του σπιτιού κατοικήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τους Τούρκους.(φωτ.αριστ.)
β) Το κλειστό αγροτικό σπίτι των κατοίκων των κέντρων των οικισμών ,μικρών ή μεγαλυτέρων , που χτίστηκε και κατοικήθηκε από τους Έλληνες. Το ανοιχτό αγροτικό σπίτι ή καπνόσπιτο έχει φέροντα σκελετό από λιθοδομή πάχους 40-50εκ. ,με διάταξη σε σχήμα Π. Βασικό στοιχείο είναι το χαγιάτι που στηρίζεται σε ξύλινους στύλους που εδράζονται στο έδαφος .Το χαγιάτι κατασκευάζεται από σανίδες καρφωμένες σε ξύλινα δοκάρια που από τη μια μεριά πακτώνονται στη λιθοδομή και από την άλλη, στηρίζονται σε ξύλινες κολώνες.(φωτ.δεξ.)

2.Το αρχοντικό
Είναι το σπίτι της εύπορης ελληνικής τάξης και το σπίτι των Τούρκων-μπέηδων και των διοικητών της περιοχής .Ξεχωρίζει από το αγροτικό σπίτι γιατί διαθέτει μεγαλύτερο όγκο , περισσότερους χώρους και διάκοσμο. α) Το ελληνικό αρχοντικό σπίτι βρίσκεται κυρίως στην Ελευθερούπολη , το Παλιοχώρι , τη Μεσορόπη ,το Ποδοχώρι και την Μουσθένη , που ήταν μεγάλος οικισμός , διοικητικό κέντρο και υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού στοιχείου . β) Το τουρκικό αρχοντικό έχει περισσότερα δωμάτια από τα απλά αγροτικά σπίτια , και διαθέτει το κιόσκι , ιδιαίτερο περίοπτο δωμάτιο υποδοχής . Οι πόρτες του είναι από ατόφιο ξύλο , νταμπλαδωτές σκαλιστές , όπως και τα φύλλα από τα εντοιχισμένα ντουλάπια.

3. Το προσφυγικό σπίτι
Οι πρόσφυγες που ήρθαν το 1922 από την Μικρά Ασία , εγκαταστάθηκαν στα σπίτια που εγκατέλειψαν οι Τούρκοι φεύγοντας .Όσοι από αυτούς είχαν την οικονομική δυνατότητα έχτισαν καινούργια δικά τους . Τα καινούργια σπίτια των προσφύγων προσπαθούν να συνδυάσουν την ικανοποίηση των αγροτικών αναγκών με τα αστικά πρότυπα που έφεραν οι πρόσφυγες από την πατρίδα τους . Είναι διώροφα ή ημιδιώροφα , με μεγάλη σάλα στη μέση και τα δωμάτια συμμετρικά διαταγμένα στις δύο πλευρές της σκάλας . Συνήθως το ρόλο του φέροντα σκελετού παίζει η τοιχοποιία του ισογείου , που είναι χτισμένη από πέτρα .Ο επάνω όροφος είναι από φέρουσα μπατική οπτοπλινθοδομή .Η σάλα του ορόφου καταλήγει σε εξώστη που σε πολλές περιπτώσεις δεν έχει κατασκευαστεί για λόγους οικονομικούς και απομένει η διπλή μπαλκονόπορτα στο κέντρο της όψης του άνω ορόφου.